Dossier
Bodemgezondheid
Gezonde bodems zijn van levensbelang. Voor onze voedselproductie, voor waterberging, CO2-opslag, nutriëntenkringloop, ondergrondse en bovengrondse biodiversiteit. Helaas gaat de kwaliteit en gezondheid van onze bodems hard achteruit. Tijd voor een kentering: de Europese Commissie heeft een nieuwe Directive on Soil Monitoring and Resilience gepresenteerd, die de bodem wettelijk moet beschermen. Wageningse experts laten je in dit dossier vast zien hoe belangrijk de bodem is en wat nodig is om onze bodems duurzaam te beheren.
Bodemgezondheid en waarom deze in heel Europa moet worden beschermd
Zeventien Wageningse bodemexperts werkten mee aan een beleidsdiscussienotitie over het belang van bodemgezondheid en een Europese bodemwet.
Lees de beleidsnotitie (juni 2023)
Lees meer
- De nieuwe Europese 'Richtlijn inzake bodemmonitoring en -veerkracht'
- 'Opinie: Waarom een Europese bodemwet meer dan ooit nodig is', Volkskrant, 7 juni 2023
- 'De bodem moet schoner. Maar hoe?', Trouw, 10 juli 2023
Hoe werkt WUR aan bodemgezondheid?
-
BENCHMARKS
- BENCHMARKS stelt voor binnen 24 Europese proeftuinen een transparant, geharmoniseerd en kosteneffectief monitoringskader op meerdere schaalniveaus en voor meerdere gebruikers te ontwikkelen. Steunend op de beste wetenschappelijke kennis en technologieën levert dit kader een duidelijke bodemgezondheidsindex voor toetsing, waarbij gebruik wordt gemaakt van indicatoren die relevant zijn voor het doel van de beoordeling, van toepassing zijn op het landgebruik en logistiek haalbaar zijn. -
Bodemkwaliteit en ecosysteemdiensten (SIREN)
- Gebaseerd op CAP, Green Deal en SDGs overweegt de EU in de Mission on Soil Health de doelstelling om in 2030 tenminste 75% van alle bodems healthy te hebben en able to provide functions and services (MBS 2020). Om dit mogelijk te maken ligt er een grote wetenschappelijke uitdaging om uitwerking te geven aan geschikte indicatoren, met bijbehorende referentiewaarden (natuurlijke achtergrond), streefwaarden (bijv. in het licht van duurzaam bodembeheer) en drempelwaarden (target values triggering action). In het licht van deze ontwikkelingen bereidt LNV zich voor op het monitoren van en sturen op bodemkwaliteit en ecosysteemdiensten waar de bodem aan bij draagt.
LNV wil dat alle bodems in Nederland duurzaam worden gebruikt In 2030. Daarvoor zijn indicatoren nodig voor zowel bodemkwaliteit, -gezondheid en de potentiele en actuele omvang van ecosysteemdiensten. Met betrekking tot indicatoren voor bodemkwaliteit en de monitoring hiervan lopen diverse projecten. Met betrekking tot bodemgezondheid en verbreding van duurzaam gebruik en integratie van beheer en beleid richting andere milieucompartimenten, o.a. op basis van natuurlijk kapitaal en ecosysteemdiensten, is er rond bodem nog wel wat te ontwikkelen aan kennis, communicatie tussen betrokken partijen. Er is behoefte aan een beeld over variatie in niveau van bodemkwaliteit en dat van ecosysteemdiensten (niveau ten opzichte van drempelwaarden, referentiewaarden en streefniveau). -
SPRINT
- Landbouwsystemen in Europa zijn sterk afhankelijk van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen ("PPPs") om de winstgevendheid, opbrengst en voedselveiligheid te garanderen. De kennis over de effecten van het grootschalige gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op mensen (en dieren) als consumenten en omwonenden, en op ecosystemen is schaars en gefragmenteerd. -
Embodied Ecologies
- Onder de dingen die in ons leven en beleid moeten veranderen als we op een duurzamere manier willen leven op onze planeet, is er één probleem dat niet genoeg wordt onderzocht en gereguleerd: het gebruik van synthetische chemicaliën die zich in ons lichaam ophopen en ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. We weten nog niet precies hoe deze chemische stoffen ons beïnvloeden, omdat hun effecten zich in de loop van de tijd opstapelen.
Meer projecten over bodemgezondheid
-
Naar een Circulaire Glastuinbouw
- De glastuinbouw is een innovatieve sector die hoge kwaliteit groente, fruit en planten oplevert en op veel vlakken zeer efficiënt met grondstoffen omgaat. Neem bijvoorbeeld het recirculeren van water en meststoffen in de kas. Toch zijn de productieketens veelal lineair, niet circulair. Voor grondstoffen is de glastuinbouw namelijk, net als veel andere sectoren, afhankelijk van natuurlijke reserves die over de hele wereld verspreid liggen. Denk aan aardgas voor energie en CO2. Of aan fosfaatgesteente (P) en potas (K) dat uit mijnen wordt gewonnen om meststoffen van te maken. Basalt en veen voor substraat. Ruwe olie voor plastic. -
Een digitale inspiratiekaart voor de vergroening van buurten in Amsterdam
- Uit eerder onderzoek van de Wetenschapswinkel van WUR in 2018 bleek dat het vergroenen van buurten een relatief hoge maatschappelijke én economische meerwaarde oplevert voor de stad Amsterdam. Met name de aanleg van buurttuinen of postzegelparken levert veel waarde op voor de stad. Het is bekend dat zulke kleine groene plekken vaak vele baten met zich meebrengen die ruimschoots opwegen tegen de kosten. Zo speelt dit stadsgroen een rol bij het verminderen van overlast bij extreem weer en voor de biodiversiteit. Het draagt ook bij aan gezondheid en welzijn van omwonenden, fungeert als plek voor ontmoeting en kan een rol spelen bij de productie van voedsel. -
Energietuinen Nederland: Duurzame energieopwekking, natuur, landschap recreatie en educatie
- Duurzame energieopwekking kan van waarde zijn voor landschap en natuur. Dat willen de Natuur en Milieufederaties (NMF’s) en Wageningen University & Research (WUR) laten zien met het project Energietuinen Nederland. In de Energietuin gaat grootschalige duurzame energieopwekking samen met natuur, landschap, recreatie en educatie. Deze aanpak maakt het mogelijk meerdere belangen te verenigen en klimaatverandering tegen te gaan. -
SMARAGD: Slimme Mechanisatie - Automatisering – Robotisering voor een Akkerbouw met Groei en Duurzaamheid
- SMARAGD (Slimme Mechanisatie - Automatisering Robotisering voor een Akkerbouw met Groei en Duurzaamheid) maakt door de ontwikkeling van lichte autonome mechanisatie een betere bodemkwaliteit mogelijk en verhoogt de weerbaarheid en opbrengst van gewassen. Het biedt tevens kansen om de CO2 voetafdruk te verlagen via elektrische aandrijving en batterijsystemen. -
Werken aan natuurinclusieve melkveehouderijbedrijfssystemen in een gebied via backcasting
- Binnen de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland wordt in acht gebieden in Groningen, Friesland en Drenthe gewerkt aan gebiedsaanpakken om te komen tot natuurinclusieve landbouw. Het kerndoel hierbij is het vergroten van het handelingsperspectief van boeren om te boeren met de natuur. Waarbij boeren met de natuur staat voor: het verbeteren van bodemkwaliteit, waterkwaliteit, flora en fauna, en herstel en behoud van landschappen. Dit alles in combinatie met behoud of verbetering van inkomen. -
Biodiversiteit vergroten in het veenweidegebied
- Bodemdaling en CO2-uitstoot in het veenweidegebied is een belangrijk probleem waar veel onderzoek aan plaatsvind. Dat betreft tot nu toe vooral de effecten van peilaanpassingen op verandering van emissies. De effecten van vergaande peilaanpassingen op gebruik en gebruiksmogelijkheden van de veeweidegebieden zijn nog nauwelijks bekend. Perspectieven op goede oplossingen ontbreken tot dusver. Radicale oplossingen, waarbij de inrichting en de functie van het gebied verandert, de bodemdaling wordt gestopt en de broeikasgasuitstoot significant wordt verminderd, lijken veelal niet geadresseerd te worden, veelal omdat ze niet stroken met de ideeën van een deel van de stakeholders en omdat de veranderingen in landgebruik zeer ingrijpend kunnen zijn. Radicale beheerveranderingen zouden juist ook kansen bieden om biodiversiteit sterk te vergroten. -
Ontwikkeling van een evaluatiekader voor (de productie van) organische meststoffen
- Onze westerse Europese economische groei kan gekenschetst worden als een lineaire economie waarbij vaak natuurlijke eindige grondstoffen gedelfd worden voor de productie van voedsel voor mens en (landbouw)dier. De landbouwproductie is sterk afhankelijk van de beschikbaarheid van (zoet) water, macronutrienten N, P en K en een gezonde bodem. Ongeveer 80% van al het gewonnen fosfaat gaat naar de landbouw, terwijl er nog voor ruwweg 300 jaar makkelijk winbare fosfaatvoorraden zijn. Voor de productie van minerale stikstofmeststoffen worden grote hoeveelheden fossiele brandstof (in Nederland aardgas) gebruikt. Met de introductie van de Circular Economy Package (dec 2015), en meer recent met de Green Deal (dec 2019; waaronder Circular Economy Action Plan of March 2020 and Farm to fork strategy of May 2020)), zet de EU in op de transitie naar een circulaire economie waarbij (veelal biomassa) reststromen zoals zuiveringsslib, mest, gft en overige reststromen worden hergebruikt, dat wil zeggen, veelal worden aangewend op landbouwgronden. -
SolarEcoPlus
- Een samenwerkingsverband van LC Energy, Wageningen University & Research, TNO, Eelerwoude en SolarCentury gaat onderzoek doen naar het effect van zonneparken op de bodemkwaliteit en biodiversiteit. Het streven is om voor dit onderzoek 6 nieuwe test-zonneparken in Nederland te realiseren. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) subsidieert het SolarEcoPlus-project met 3,6 miljoen euro. Dit initiatief is ontstaan binnen het Nationaal Consortium Zon in Landschap. Het hoofddoel van het onderzoeksproject SolarEcoPlus is om ecologische en economische opbrengsten van zonneparken opgebouwd met innovatieve tweezijdig werkende panelen te bepalen voor de meest voorkomende grondsoorten in Nederland: zand, veen en klei. In SolarEcoPlus vergelijken we de effecten van innovatieve PV-opstellingen en die van conventionele opstellingen op de flora, fauna en bodemkwaliteit. Op basis van de analyses stellen we ontwerp- en beheerrichtlijnen op waarmee ontwikkelaars hun ontwerpbureaus de ecologische kwaliteiten van het zonnepark kunnen versterken. -
Agroforestry
- De Nederlandse landbouwsector staat voor een meervoudige opgave. De nationale en internationale zorgen over de teruggang van biodiversiteit, de verwachte dalende trend in gebruik, mogelijkheden en acceptatie van gewasbeschermingsmiddelen, klimaatverandering (mitigatie en adaptatie) en bedreigingen van de bodemkwaliteit vormen een andere context en verschuivende randvoorwaarden voor ontwerp en management van bestaande plantaardige productiesystemen. Daarbij komt de visie van LNV die om kringlooplandbouw draait en waarbij landbouw en natuur sterker in relatie tot elkaar staan. -
Integrale aanpak gewasbescherming voor de akkerbouw op zand
- Dit project moet het mogelijk maken en de daarvoor benodigde kennis ontwikkelen en beschikbaar stellen. Het levert tevens de ontwerpconcepten en gereedschappen om via een systematische integrale aanpak de kwetsbaarheid van het huidige systeem weg te nemen.
Ontmoet onze experts
Rachel Creamer
Het bodemgezondheidsbeleid moet duidelijk zijn over de uitdagingen en doelstellingen en dient de cruciale rol van boeren en andere grondbeheerders bij het beheer van de bodemgezondheid te erkennen.
Edwin Alblas
Het is hoog tijd dat beleidsmakers stevige wettelijke bescherming bieden aan gezonde bodems, die fundamenteel zijn voor het leven en essentieel voor de bescherming van mens en milieu.
Liesje Mommer
De meeste bodems in Europa verkeren in slechte staat als gevolg van niet-duurzame menselijke activiteiten. Dit heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid van mensen, het leefmilieu en de ecosystemen van onze planeet.
Jeanne Nel
Er bestaan al wetenschappelijk onderbouwde kaders en participatieprocessen om betrokkenen de kans te geven contextspecifieke strategieën te ontwikkelen voor het beheer en de monitoring van bodemgezondheid.
Esmer Jongedijk
Het is duidelijk dat bodemgezondheid en gezondheid van mensen verbonden zijn via verschillende, samenhangende, routes: bodem, water, voedsel (plantaardig, dierlijk) en lucht. Om dit samenhangende systeem te beschermen is een ‘one-health’ aanpak essentieel.
Janjo de Haan
Veel maatschappelijke vraagstukken worden via beleidsregels aan boeren opgelegd, zonder dat daar financiële compensatie en toekomstperspectieven tegenover staan. Bodemgezondheidsbeleid zou daarom via een gezamenlijke zoektocht samen met boeren tot stand moeten komen.
Nieuws over bodemgezondheid
-
Van eigen bodem: WUR-experts over nieuwe EU-bodemwet
- De bodem krijgt waarschijnlijk op Europees niveau juridische bescherming. WUR-onderzoekers schreven een discussiestuk om de Europese Commissie hierover van wetenschappelijk advies te voorzien. Welke boodschap hebben zij aan Brussel? -
De Nederlandse bodem warmt snel op
- Door klimaatverandering stijgt niet alleen de temperatuur van de lucht, maar ook de bodem wordt warmer. Wetenschappers van Wageningen University & Research hebben onderzocht hoe de bodemtemperatuur in Nederland de komende 30 jaar kan stijgen, en welke gevolgen dat heeft voor de natuur. Een afwisselender inrichting van het landschap kan verdere bodemopwarming verminderen. -
De sprint naar een duurzame toekomst
- Er worden meer dan 2.000 gewasbeschermingsmiddelen gebruikt voor de landbouw in Europa, maar de kennis over de effecten van deze middelen op ecosystemen en de volksgezondheid is nog beperkt en versnipperd. Project SPRINT onderzoekt juist de impact en het voorkomen van deze middelen in ecosystemen en mensen. -
Bodemverbetering met slibcompost producten: het bodemleven
- In een eerder artikel besteedden we aandacht aan de resultaten van het project ‘Bodemverbetering met slibcompost’. Dit project werd gedurende de afgelopen vier jaar uitgevoerd op De Marke. In dit artikel lieten we zien op welke manier zuiveringsslib in de vorm van slibcompost opnieuw kan worden toegepast als bodemverbeteraar in de landbouw. De nadruk lag daarbij vooral op de manier waarop slibcompostproducten kunnen worden gemaakt en op de opbrengstverhoging en de voedingswaarde van snijmais, dat als onderzoekplant fungeerde. Ook de wettelijke mogelijkheden en hobbels voor toepassing bespraken we. In deze bijdrage gaan we nader in op het onderzoek dat we deden in deze veldproevenreeks naar mycorrhiza en de ontwikkeling van het bodemleven. -
Pan-Europees onderzoek voor gezondere bodems in Europa
- 60-70% van de bodems in Europa wordt momenteel als ongezond beschouwd. Onlangs ging het BENCHMARKS-project van start, wat zich richt op het monitoren van de bodemgezondheid over het hele continent. Het brengt een consortium uit heel Europa samen in transdisciplinair onderzoek dat vijf jaar zal duren. -
170 verschillende bestrijdingsmiddelen aangetroffen in milieu, dieren en mensen in Nederland
- In het Europese project SPRINT, gefinancierd door de Europese Commissie, wordt op grote schaal onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in het milieu, dieren en mensen. De tussentijdse resultaten laten zien dat bijna overal een mengsel van resten van bestrijdingsmiddelen in de omgeving, maar ook in dieren en mensen terug te vinden zijn. Het vervolg van het onderzoek moet uitwijzen wat de effecten van deze mengsels van stoffen zijn op de gezondheid. -
Wilde runderen in uiterwaarden hebben verhoogde gehaltes schadelijke stoffen
- Vlees van wilde runderen in de uiterwaarden bevatten verhoogde gehaltes aan schadelijke stoffen. Dit blijkt uit een onderzoek van Wageningen Food Safety Research en de NVWA. Bij ruim twee derde van de onderzochte runderen was het dioxinegehalte hoger dan de wettelijke norm. -
Bodemverbetering: wat kun je doen?
- Veel actuele thema’s hebben een relatie met bodemkwaliteit. Of het nu gaat om stikstof, klimaat, natuur of rendement, een goede bodem maakt het verschil. Maar hoe werk ik aan verbetering van de bodem? -
Bodem verslechtert door menselijke invloed
- Nog nooit veranderden bodems zo snel als in de afgelopen 5 duizend jaar. Daar is vooral de mens en zijn landbouw verantwoordelijk voor. Dat ontdekte Marijn van der Meij tijdens zijn promotieonderzoek dat hij op 19 november 2020 verdedigde.