‘Energieprojecten moeten geen schade veroorzaken aan kwetsbare of gemarginaliseerde groepen’

Jullie zijn ongetwijfeld erg blij met de publicatie?

Zeker! Het is een mooi resultaat, vooral omdat het een resultaat is van goede samenwerking. Die begon in 2022 in Edinburgh, waar we met een groep wetenschappers de centrale thema’s rond klimaatveranderingsrechtspraak bespraken. Collega-wetenschappers Annalisa Savaresi en Joana Setzer hebben de groep geleid. Samen hebben we gebrainstormd en meerdere gesprekken gehad. Zo’n samenwerking is voor mij de beste manier om onderzoek te doen.

Hoe is de groep tot stand gekomen?

Annalisa en Joana waren de initiatiefnemers. Zij waren al actief in het onderzoek naar klimaatveranderingsrechtspraak. Tijdens de conferentie hebben we allemaal resultaten gepresenteerd en dat voelde als een workshop. Samen wilden we een nieuw type rechtszaak definiëren: ‘just transition litigation’, gericht op de sociale en menselijke impact van de energietransitie. Deze categorie was nooit eerder systematisch gedefinieerd en Annalisa en Joana brachten wetenschappers van over de hele wereld samen om dit concept verder te ontwikkelen.

Wat is jouw bijdrage aan het geheel?

Mijn expertise ligt in de relatie tussen bedrijven, mensenrechten en klimaatverandering. Ik werk al jaren aan de klimaatverantwoordelijkheid van bedrijven en hoe ze milieu- en mensenrechtenaspecten kunnen integreren in hun due diligence. Mijn onderzoek richt zich ook op de spanningen die ontstaan wanneer klimaatprojecten schade aanrichten aan mensenrechten of het milieu, vooral als ze niet goed worden ontworpen. Deze inzichten waren van belang voor het artikel.

Kun je kort uitleggen wat het concept ‘just transition litigation’ precies inhoudt?

Het idee is simpel: de energietransitie naar duurzamere energiebronnen moet plaatsvinden zonder dat bepaalde gemeenschappen onevenredig de lasten dragen. Het is belangrijk dat de transitie geen schade veroorzaakt aan kwetsbare of gemarginaliseerde groepen in de samenleving, die vaak een te hoge prijs betalen voor deze projecten.

Heb je een concreet voorbeeld?

In het artikel bespreken we het voorbeeld van de Sami, een inheems volk uit Noorwegen. Hun traditionele weidegronden werden verstoord door een windmolenproject. Ze hebben de staat aangeklaagd om hun rechten op deze grond te behouden. Dit is geen anti-klimaatrechtszaak, maar een pleidooi om projecten te realiseren met respect voor de mensenrechten van lokale gemeenschappen. Het is belangrijk om de doelen van klimaatbescherming en mensenrechten in balans te brengen.

Waarom is verder onderzoek naar dit onderwerp belangrijk?

Het is essentieel, omdat de overheden steeds meer energieprojecten implementeren. Het ontwerpen van deze projecten is uitdagend, vooral als er lokale belangen als landrechten in het geding zijn. Door te kijken naar rechtszaken kunnen we inzicht krijgen in waar het misgaat en beleidsmakers helpen deze problemen te voorkomen. Het ontwikkelen van een systeem om deze rechtszaken te volgen, helpt om een breder overzicht te krijgen en toekomstige misstanden te voorkomen.

Wat gebeurde er met de Sami?

Na de rechtszaak kregen de Sami alternatieve weidegronden toegewezen. Dit soort oplossingen moeten echter al vroeg in het proces worden overwogen om rechtszaken te voorkomen. Het is van belang om deze situaties proactief aan te pakken door overleg met lokale gemeenschappen en, waar nodig, gemeenschappen voldoende compensatie te bieden.

Denk je dat deze publicatie verder onderzoek kan stimuleren?

Ja, ik denk het wel. We bieden een duidelijk conceptueel kader voor rechtvaardige transitierechtszaken, onderscheiden het van klimaatveranderingsrechtspraak, en categoriseren het op basis van drie dimensies: distributieve, procedurele en erkenningsrechtvaardigheid. Toekomstig onderzoek kan hierop voortbouwen en de classificatie verder verfijnen.

Waarom is dit onderwerp zo belangrijk voor jou?

Dit onderwerp is centraal in mijn werk. Mijn achtergrond als internationaal jurist richt zich op de balans tussen de noodzakelijke energietransitie en de bescherming van mensenrechten en het milieu. Bedrijven spelen een cruciale rol in deze transitie, maar we moeten ervoor zorgen dat hun invloed wordt begrensd door juridische kaders die respect hebben voor de rechten van lokale gemeenschappen en het milieu.

Wat is jouw hoop voor de toekomst?

Ik blijf werken aan deze thema's, zowel in mijn onderzoek als in mijn onderwijs aan de Wageningen Universiteit, waar duurzaamheid een belangrijk onderwerp is. Ik hoop meer samen te werken met collega’s binnen en buiten de universiteit om de uitdagingen van de energietransitie verder te onderzoeken en de regulering van bedrijven te verbeteren, zodat we zowel de rechten van gemeenschappen als het milieu kunnen beschermen.